Vanuit de Randstad gezien ligt Maastricht aan de rand van Nederland. Vanuit Europa gezien ligt Maastricht midden in Europa. Waar ligt de toekomst van Maastricht: op ruim twee uur rijden van de Randstad of op een uur rijden naar Düsseldorf, Keulen en Brussel? Steden als Aken en Luik zijn zelfs op de fiets bereikbaar. In Maastricht ontmoeten veel culturen en talen elkaar. Hoeveel steden in Europa, laat staan in Nederland, kunnen zeggen dat ze in een echte Euregio wonen? Waar liggen de kansen van Maastricht: in Europa, Nederland, de Euregio of Zuid-Limburg? Het antwoord is natuurlijk een slimme combinatie daarvan en dan speelt de Euregio een belangrijke verbindende rol.
Politici geven hoog op van de Euregio. Maar wat stelt de Euregio precies voor en wat betekent dat voor Maastricht en zijn burgers? Maastricht profiteerde bijna tweeduizend jaar en onder verschillende regimes van zijn internationale ligging, als enige vaste oeververbinding over de Maas, haven, kruispunt van wegen, industriestad, legerplaats, cultuur- en bedevaartoord enz. Als onderdeel van de staat Nederland werd Maastricht gaandeweg een provinciestad. Pas in het begin van deze eeuw krabbelde Maastricht als Euregionale consumentenstad en internationale studentenstad op.
Er zijn veel manieren om de Euregio te karakteriseren, bijv. de zeshoek Hasselt-Maastricht-Luik-Aken-Heerlen-Eupen. In cijfers: bijna vier miljoen inwoners, vijf universiteiten, 250.000 bedrijven waaronder 45% van de EU logistieke markt, concentratie van chemie en materialen, biomedische activiteiten enz. In vergelijking met andere gebieden spreken deze cijfers nog meer. Het Bruto Regionaal Product, een maat voor bedrijvigheid, van de Euregio bijvoorbeeld is bijna de helft van het veel grotere Randstad en vele malen groter dan de regio Eindhoven.
De Euregio spreekt tot de verbeelding van politici, maar de burgers hoor er niet over praten. Het nieuwe Limburgse College van Gedeputeerde Staten geeft hoog op van vooral de economische voordelen van de Euregio, maar noemt ook de Euregionale samenwerking bij de energietransitie, veiligheid, faunabeheer, culturele infrastructuur en mobiliteit.
Echter, na tientallen jaren discussie, nog meer rapporten en projecten over de toekomst van stedelijke agglomeraties is de Euregio nog steeds geen alledaagse werkelijkheid voor zijn inwoners. Het lijkt wel een Eutopia van bestuurders. Lokale en provinciale politici uit de Euregio ontmoeten elkaar regelmatig en kennen elkaar. En dat is ongetwijfeld een voordeel.
In De Limburger van 20 juli jl wordt de vraag gesteld hoe effectief de Euregio eigenlijk is. “Helemaal niet”, zegt Alfred Evers, die vijftien jaar lang namens de provincie Limburg de Euregio Maas-Rijn coördineerde en ook nu nog bij euregionale projecten betrokken is. “De bestuurlijke complexiteit van de vijf regio’s die moeten samenwerken, is de grootste rem op de ontwikkeling van de Euregio Maas-Rijn.” Prof. Ernst Homburg, die onderzoek deed naar het culturele erfgoed van de Euregio, wijst op de grote verschillen in bestuurscultuur: “Dat is het grote struikelblok. Alle bestuurlijke processen lopen via de regeringen van de landen zelf. ….. Dat gaat vaak stroef. … De Euregio is nu zo complex dat het nooit snel en effectief op de behoeftes van de mensen in deze regio in kan spelen.”
Toch biedt de Euregio een mooi toekomstperspectief. Volgens de Atlas voor Gemeenten van mei dit jaar zouden zowel Heerlen als Maastricht in de top tien van de meest aantrekkelijke steden van Nederland staan als er geen landsgrenzen waren geweest. Maar omdat die er wel zijn, bungelen deze steden qua aantrekkelijkheid bij de laatste tien op de lijst van Nederlandse gemeenten. Een Euregio nastreven is dus de moeite waard. En Maastricht zou daar veel van kunnen profiteren. Maar hoe doe je dat?
Dit jaar gedenken we dat vijftig jaar geleden de eerste mens voet op de maan zette. Dat was een topprestatie en het lukte alleen door een missie met een duidelijk doel te formuleren en voldoende middelen om dat te bereiken beschikbaar te stellen. Dertig jaar geleden schreef Francis Fukuyama zijn beroemde essay “The end of history and the last man”. De liberale democratie had het communisme overwonnen en zou nu de regeringsvorm van alle landen gaan worden. De mening van Fukuyama werd breed gedragen en de Europese politici baseerden hun beleid op een heel rooskleurig toekomstperspectief. Het liep anders. Trump, Poetin, Xi Jinping e.a. trokken hun eigen plan en hebben geen boodschap aan de wetenschappelijke theorie van Prof. Fukuyama.
Mijn lessen hieruit zijn: denk niet dat je de toekomst kunt voorspellen, maar organiseer je zo dat je snel en flexibel op kansen en tegenslagen kunt inspelen.
Mijn vertaling naar de Euregio is: politici stel een plan met breed draagvlak op dat een of twee duidelijke doelen wil bereiken die Euregionale samenwerking substantieel faciliteren. Geef de dagelijkse uitvoering in handen van deskundigen. Stem alle versnipperde regionale, nationale en Europese fondsen in doelstelling en randvoorwaarden op elkaar af en financier hiermee “bottom up”-initiatieven.
Maastricht heeft veel te winnen bij een effectieve Euregio. Dus het ligt voor de hand dat Maastricht het voortouw bij de ontwikkeling van een Masterplan neemt. Maastricht moet midden in de Euregio liggen en niet in een bubbel Eutopia.
Willem Wolters
